مجله فانوس توانمندسازی جوانان از طریق رسانه
مطالب مرتبط
ارسالی نوریه
معرفي مجتمع مس سونگون
مقدمه: مجتمع مس سونگون در استان آذربايجان‌شرقي و در 130 كيلومتري تبريز واقع شده است. مختصات جغرافيايي معدن 46 درجه و 43دقيقه طول شرقي و 38 درجه و 42درجه عرض شمالي بوده و حداكثر ارتفاع اين منطقه از سطح درياي آزاد حدود 2700متر است. جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان در همسايگي اين مجتمع كه بر روي كمربند متالوژني جهاني موسوم به كمربند آلپ – هيماليا قرار دارد، واقع شده‌اند. گستردگي كاني‌زايي فلزي ناحيه آذربايجان‌شرقي به عنوان يك ذخيره عظيم مشابه سرچشمه كرمان به اثبات رسيده است. به اعتقاد بسياري از پژوهشگران، اولين مرتبه ذوب مس طبيعي و ذوب سنگ‌هاي مس‌دار در ايران صورت گرفته است كه نشان از آشنايي ايرانيان با مس و استخراج آن دارد.
پيشرفت صنايع مادر در ايران بسيار جالب توجه است. صنايعي مانند استخراج و توليد فولاد مس و آلومينيوم و… كه وزارت صنايع و معادن، سازمان توسعه و نوسازي معادن و كارشناسان متعهد و مجرب، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا موجبات پيشرفت هر چه بيشتر اين صنايع را فراهم آورند. در زمينه صنعت مس كه شاهد تحول عظيم آن و استفاده از ذخاير خدادادي در كشورمان بوديم نيز جاي بحث بسيار است.
در اين راستا و با توجه به اينكه امسال در بيست‌وهشتمين سالگرد پيروزي انقلاب هستيم مصاحبه‌اي با مهندس پارسا مديرعامل شركت مس سونگون ترتيب داديم. در اين مصاحبه نكاتي بسيار شنيدني در رابطه با مقايسه اين صنعت در قبل از انقلاب و حال حاضر بيان شده است كه متن آن در پي مي‌آيد:
شما به عنوان مديرعامل شركت مس سونگون پيشرفت صنعت مس را پس از پيروزي انقلاب اسلامي چگونه بررسي مي‌كنيد.
مس صنعت جواني است و عمده فعاليت‌هاي مس مربوط به دهه 30 به بعد است و قبل از آن عمدتا به صورت كارگاهي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي و در حد خيلي محدود انجام مي‌گرفت. اما اگر بخواهيم صنعت مس را قبل از انقلاب و پس از انقلاب به گونه‌اي با هم مقايسه كنيم اين واقعيت را مي‌دانيم كه قبل از انقلاب، بيشتر اين بيگانگان و كشورهاي صنعتي بودند كه فقط هم براي تامين منافع خودشان به دنبال اين ذخاير و منابع بودندو اين‌گونه منافع كشور زير پا گذاشته مي‌شد. در حالي كه پس از انقلاب مسوولان كشور با برنامه‌ريزي مناسب در پي تامين منافع جامعه هستند و در حقيقت اين فلسفه اسلامي و دستوري در اين راستا وجود داشته و اين واقعيتي است كه در صنعت مس نيز مانند ديگر صنايع انقلاب بزرگي شده است.
اگر بخواهيم بر صنعت مس در دوران پيش از انقلاب دقيق شويم مي‌توان گفت كه فقط مجتمع مس سرچشمه وجود داشت كه آن هم به طور كامل راه‌اندازي نشده بود. آمريكايي‌ها در سرچشمه فقط توانستند كمي به سنگ‌شكن آن بار دهند اما تغليظ و بهرهبرداري از آن به تلاش‌هاي پس از پيروزي انقلاب برمي‌گردد. آمريكايي‌ها باورشان نمي‌شد كه ما بتوانيم با استفاده از نيروهاي داخلي اين معدن را به بهرهبرداري برسانيم. شكر خدا امروز مي‌بينيم سرچشمه به تنهايي بيش از ظرفيت اسمي خود استخراج مي‌كند و با نگاهي كلي به اين دو دوران مي‌بينيم كه راه‌اندازي سرچشمه پس از انقلاب شروع شد و تكميل فاز2 تغليظ مس سرچشمه نيز پس از انقلاب و در سال 83 صورت گرفت. راه‌اندازي و سرمايه‌گذاري مس ميدوك پس از انقلاب بود. راه‌اندازي، اجرا و بهرهبرداري از مس خاتون‌آباد نيز پس از انقلاب بود و با افتخار مي‌گوييم كه بزرگ‌ترين سرمايه‌گذاري در اين بخش و بهرهبرداري از طرح مس سونگون نيز مربوط به پس از انقلاب ميشود.
حال اگر نگاهي كلي به حجم سرمايه‌گذاري در اين زمينه به قبل و پس از انقلاب داشته باشيم: حجم سرمايه‌گذاري پس از انقلاب چندين برابر سرمايه‌گذاري در قبل از انقلاب است، با اين تفاوت كه آن اسراف‌هاي قبل از انقلاب ديگر وجود نداشته و مديريت اجرا، تعهد و تخصص پس از انقلاب به ميزان زياد در اين بخش دخيل بوده است.
با توجه به موضوع بحث اين روزها يعني عصر طلايي فلزات و افزايش جهاني قيمت آن، راهكاري كه ايران براي استفاده بهينه از اين فرصت بايد در پيش گيرد چگونه است؟
بحثي كه تحت عنوان عصر طلايي فلزات مطرح شد براي ما ايرانيان نيز بسيار قابل توجه خواهد بود چون خداوند تبارك و تعالي الطاف فراواني را به ما كشور ما اعطا كرده است كه يكي از آنها معادن و ذخاير عظيم معدني در كشور است.
ايران در زمينه ذخاير معدني كشور بسيار قوي است. اما به نظر من هنوز ما شكر اين نعمت‌ها را به جاي نياورده و به اندازه‌اي مثال‌زدني با آن جايگاه و سطحي كه لايق آن هستيم فاصله داريم.
در كتابي مي‌خواندم شركت جنرال‌الكتريك در سال 1998 تقريبا 97ميليارد دلار فروش داشته است.
اگر بررسي شود مي‌بينيم اين شركت معدن و يا كارخانه مواد اوليه‌اي ندارد و از مواد اوليه توليد شده توسط كشورهايي مانند ما بهره مي‌گيرد و واضح است اين مواد اوليه براي شركت‌هايي مانند جنرال‌الكتريك حكم طلا را دارد.
من اميدوارم در حالي كه ما بايد برنامه‌ريزي مناسب براي استفاده و بهرهبرداري بهينه از معادن داشته باشيم در اين راستا محصولات كارخانجات خود را نيز به ارزش افزوده عالي برسانيم.
در رابطه با بحث عصر طلايي فلزات مبحث استراتژي مديريت از اهميت بالايي برخوردار است و واقعا اين چشم‌انداز 20ساله تعريف خوب و بسيار زيبايي بوده است و اميدوارم تمام مسوولان انقلاب اين چشم‌انداز 20ساله را به صورت موشكافانه تعريف و پياده كرده و به آن هدف‌هاي اصولي و بالا برسيم.
مثلا در زمينه مس ما 5درصد ذخاير معادن دنيا را در اختيار داريم اما توليد ما 1درصد دنيا است. چرا؟
اگر به همين 5درصد شناخته شده هم برسيم خود كار بزرگي است و البته با اين ديد كه ما نبايد به اين 5درصد نيز قانع باشيم.
خوشبختانه مديريت عالي مجموعه از مقام وزارت آقاي دكتر طهماسبي و همچنين آقاي هراتي نيك و مهندس پورمند در راس صنعت مس كشور و برنامه‌ريزي مناسب، كل استخراج مس در سراسر كشور را با مديريت واحد و يكپارچه و با تامين بودجه گردهم آورده و به يك واحد خاص يعني شركت ملي مس واگذار كرده‌اند.
ديگر در اين زمينه بهانه‌اي وجود نداشته و اميدوارم كه در پايان برنامه به آن اهداف تعيين شده رسيده و حتي بالاتر از اين اهداف عمل كرده و افق‌هاي جديدي در رابطه با معادن مس و متعاقب با آن سرمايهگذاريهاي خوب و توسعه اين صنعت را پيش‌رو داشته باشيم.
با توجه به طراحي مس سونگون چرا در اين طراحي احداث كارخانه ذوب و پالايش در نظر گرفته نشده است.
از اين نظر بايد واقعيت را ديد كه در حال حاضر اين طراحي صورت پذيرفته و اينكه چرا اين طراحي از قبل صورت نگرفته مربوط ميشود به شرايط و مقاطع گذشته كه شايد در آن روز اين افق آنچنان برايشان روشن نبوده و اكنون اين مهم است كه با ياري خدا اين موضوع ديده شده كه هم بخش ذوب و هم بخش پالايش به بهرهبرداري رسيده و حلقه توليد در خود مس سونگون به اتمام خواهد رسيد و ما از اين به بعد توليد كاتد را در خود سونگون خواهيم داشت كه در اين ميان سفر آقاي دكتر احمدي‌نژاد مايه بركت و خير بوده و كمك بزرگي به سرعت بخشيدن به اين بخش كرده است و با وجود مطالعات اوليه و امكان سنجي‌هاي فني و اقتصادي صورت گرفته و با در نظر گرفتن پتانسيل‌هاي منطقه و توجه به اهميت سرمايه‌گذاري در منطقه، پيشرفت كار سرعت خوبي دارد.
در حال حاضر وضعيت پيشرفت طرح احداث كارخانه ذوب و پالايش در چه مرحله‌اي است؟
براساس اطلاعاتي كه من دارم در رابطه با تهيه اسناد و انتخاب پيمانكار و گشايش اعتبار، اقدامات اوليه صورت گرفته است.
شنيدم اخيرا اكتشافي شروع شده و به ذخاير بيشتر دست يافته‌ايد و با توجه به گفته‌ها حتي در محوطه سايت و در 50كيلومتري معدن نيز نشان از وجود ذخاير است. آيا محدوده و وسعت اين اكتشافات و ذخاير روشن شده است يا خير؟
خوشبختانه در منطقه سونگون و در واقع شمال غرب ايران با توجه به اقدامات صورت گرفته توسط متولي اين بخش يعني شركت ملي مس برنامه‌ريزي‌هاي خوبي صورت گرفته است. در خود سونگون، ما دو مرحله اكتشافات تكميلي با نام سونگون 2 و 3 داشته‌ايم كه در اصل شامل جنوب غربي و شمال شرقي معدن ميشود ولي قضاوت دقيق در مورد محدوده و وسعت منطقه اكتشافي هنوز زود است و در كل چشم انداز خوبي را شاهد هستيم. همچنين در مناطق ديگر مانند هريس و اهر برنامه‌هاي اكتشاف داريم كه با ياري خدا نتايج، به منابع عظيم مس خواهد افزود.
در اين قسمت لطفا ديدگاه‌ها و پيشنهادهاي خود را در رابطه با مس سونگون و آن منطقه بفرماييد.
در اينجا مي‌‌خواهم جمله‌اي را مخصوصا ادا كنم و اين را حمل بر آذري زبان بودن و تعصب داشتن بنده به اين منطقه نكنيد و آن و اين است كه اگر كسي مي‌خواهد خلقت، طبيعت و ثروت را در يك نقطه ببينيد بايد سونگون را مشاهده كند.
موضوع ديگر كه قابل ذكر است انسجام و هماهنگي خاص بين مسوولان سياسي منطقه از جمله استانداري و فرمانداري و نماينده‌هاي محترم مردم در مجلس با مديريت مس است و اين شرايط را براي سرمايه‌گذاري و ارتقاي منطقه فراهم آورده است و خوشبختانه همه اراده كرده‌اند به آنچه كه لياقت منطقه به آن بستگي دارد برسيم.
منطقه آذربايجان يك منطقه بكر است كه بسيار جاي كار دارد و من اميدوارم كه مسوولان و هيات دولت در چارچوب برنامه 20ساله كه از طرف مقام معظم رهبري ارائه شده است بيايند و مرزها را كاملا شفاف كرده و تعريف و مشخص كنند كه چه قسمت‌هايي صنعت مادر است و كدام قسمت صنعت پايين دستي است و بايد تعريف شود كه در كدام قسمت و به چه صورت سرمايه‌گذاري شود و اگر اين عملي شود، هم سرمايهگذاريهاي خصوصي و هم دولتي و هم خارجي با هم هماهنگ شده و استراتژي‌هاي مديريتي تدوين و مرزبندي شوند مطمئنا به آنچه استحقاق منطقه است دست مي‌يابيم.
در پايان اگر مشكلاتي را در منطقه سونگون و در جلو راه پيشرفت اين منطقه مي‌بينيد بيان كنيد.
قدم اول معرفي معدن سونگون و منطقه سونگون است كه جز با اطلاع‌رساني قوي انجام‌پذير نيست.
قدم دوم فراهم كردن زيرساخت‌ها و زيربناها و وضعيت راه‌هاي ارتباطي است كه بايد برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري براي راه‌ها چه شوسه و چه راه‌آهن صورت گيرد و قدم سوم ايجاد فرهنگ صنعتي در منطقه و جهت‌دهي به اين سو است.
تاريخچه اكتشاف و بهرهبرداري از معدن مس سونگون
قديمي‌ترين فعاليت اكتشافي در معدن سونگون مربوط به سال 1290 هجري شمسي است كه توسط اشتال صورت گرفته است. پس از آن مطالعات زمين‌شناسي «و كاني» شناسي متعددي تا سال 1348 توسط محققان خارجي انجام شده و در سال 1349 تا 1353 كارشناسان سازمان زمين‌شناسي كشور مطالعاتي را در منطقه انجام و ضمن تاييد وجود معادن مس و موليبدن، پيجويي‌هاي گسترده‌اي را به روش كاني سنگين، ژئوشيمي و اكتشافات چكشي انجام داده‌اند. سپس در سال 1368، توسط گروه ژئوفيزيك شركت ملي صنايع مس ايران اولين گمانه اكتشافي در سونگون حفر شد.
در مورد تاريخچه بهرهبرداري از معدن نيز آثار معدنكاري قديمي و حفريات مربوطه، بيشتر در شرق توده كانسار فعلي (بخش اسكارني) و در امتداد طول رودخانه سونگون با هدف دسترسي به سنگ‌هاي پرعيار صورت گرفته است.
فرآيند توليد كارخانه
روش استخراج معدن مس سونگون روباز بوده و از تراز 2350متر (بالاترين نقطه معدن) آغاز شده و تراز كف نهايي معدن 1625 متر خواهد بود. براساس آخرين مطالعات، كل ذخيره قطعي معدن 806ميليون تن با عيار 62/0درصد و ذخيره قابل استخراج 388ميليون تن مي‌باشد كه طي يك دوره 31ساله استخراج خواهد شد. ذخاير معدني مس سونگون از نوع پورفيري است. ابتدا سنگ معدن توسط دامپتراك‌ها به داخل سنگ‌شكن از نوع ژيراتوري تخليه شده و به اندازه 15 الي 25 سانتيمتر خرد شده و سپس توسط نوار نقاله به انبار سنگ شكسته وارد ميشود. از اين مرحله به بعد در كارخانه تغليظ عمليات‌هاي خردايش، فلوتاسيون، آبگيري و در انتها فيلتراسيون انجام مي‌گيرد و محصول نهايي به صورت كنسانتره مس با عيار 30درصد توليد ميشود. كارخانه تغليظ مس سونگون براي دو فاز طراحي شده است. فاز اول به ظرفيت 7ميليون تن خوراك ورودي در سال و با عيار متوسط 62/0درصد، 150هزار تن كنسانتره با عيار 30درصد توليد خواهد كرد.
سايت نيمه‌صنعتي
سايت نيمه‌صنعتي معدن حدود 21000 مترمربع زيربنا دارد و شامل ساختمان‌هاي تعميرگاه، آزمايشگاه، آتش‌نشاني، ساختمان خدماتي، اداري، پمپ بنزين، پست برق، موتور پول، ساختمان كاميون‌شويي و نگهباني ميشود.
تامين آب و دفع پساب
آب خام مورد نياز مجتمع مس سونگون از سد ستارخان اهر به‌وسيله يك خط لوله به طول 36 كيلومتر تامين مي‌گردد. پساب كارخانه پس از پمپاژ به سد باطله كه در فاصله هوايي به طول تقريبي 6 كيلومتر در جنوب غربي معدن احداث شده است، وارد ميشود.
پروژه دفع پساب شامل 5 ناحيه به‌شرح زير است:
1 – ايستگاه پمپاژ انتقال باطله:
* اين ايستگاه جهت پمپ كردن پساب به محل سد باطله احداث ميشود. 16 دستگاه پمپ (8 پمپ در حال كار) از نوع سانتريفوژ با هد 415 متر و دبي 135 مترمكعب در ساعت براي فاز اول اين ايستگاه طراحي شده است.
* خط انتقال باطله: اين خط براي فاز اول به‌طول تقريبي 10 كيلومتر با قطر 450 ميليمتر طراحي شده است.
2 – سيستم برگشت آب از سد باطله:
* خط انتقال آب برگشتي به ايستگاه سيكلون به‌طول 5400 متر از نوع فولادي با قطر 600 ميليمتر و دبي 1083 متر مكعب در ساعت (در فاز اول)
* خط انتقال آب برگشتي به كارخانه به‌طول 4500 متر از نوع فولادي با قطر 400 ميليمتر و دبي 861 متر مكعب در ساعت (در فاز اول)
* خط انتقال آب از ايستگاه پمپاژ آب برگشتي به مخزن خط الراس به‌طول 2200 متر از نوع فولادي با قطر 500 ميليمتر و دبي 2089 مترمكعب در ساعت (در فاز اول)
3 – ايستگاه پمپاژ و خط انتقال برگشت آب از سد Seepage به سد رسوبگير:
* اين دستگاه شامل دو دستگاه پمپ با هد 210 متر و دبي 490 متر مكعب در ساعت براي ايستگاه و خط لوله به‌طول 1000 متر از نوع فولادي به قطر 300 ميليمتر است.
4 – ايستگاه سيكلون جهت توليد ماسه احداث سد باطله:
* غلظت دوغاب ورودي مرحله اول 40درصد است كه طي 3 مرحله جداسازي ميشود و 228 تن در ساعت ميزان ماسه توليدي (در فاز اول) است كه 1083 متر مكعب در ساعت آب مورد نياز فرآيند شست‌وشوي ماسه (در فاز اول) است.
5 – سد باطله:
* سد باطله: در جنوب غرب معدن سونگون (فاصله هوايي به طول تقريبي 6 كيلومتر) و در بخش فوقاني حوزه آبريز رودخانه آيت كندي احداث شده است. سد باطله از نوع بالارو و با استفاده از مصالح ماسه و تفكيك شده توسط سه مرحله سيكلون احداث خواهد شد. اين سد شامل قسمت‌هاي زير است:
الف) سد شروع‌كننده (Starter dam): كه به منظور تامين حجم اوليه مورد نياز جهت ذخيره باطله در سال‌هاي اوليه بهرهبرداري و كنترل روان آبها با ارتفاع 64 متر و طول تاج 370 متر و از نوع خاكي با پيش‌بند رسي احداث شده است.
ب) سد پنجه سنگريز (Rock Fill Toe Darn): كه به منظور محدود كردن شيرواني ماسه‌اي پايين دست سد باطله كه از نوع خاكي با سيستم زهكشي بروي شيرواني بالادست و ارتفاع نهايي 70 متر احداث شده است.
ج) سد ذخيره نشتاب (Seepage Dam): اين سد به منظور جمع‌آوري نشتاب‌هاي بعدي از پي و تكيه‌گاه‌هاي سد باطله توسط ايستگاه پمپاژ مربوطه از نوع خاكي با هسته رسي به ارتفاع 10 متر و طول تاج 67 متر احداث شده است. ارتفاع نهايي سد باطله ساخته شده در طول 31 سال بهرهبرداري 178 متر خواهد بود.
مطالعات زيست محيطي
مجتمع مس سونگون اولين طرح معدني در كشور است كه در آن همزمان با مطالعات فني و مهندسي، مطالعات زيست محيطي نيز در حال اجراست. از اهداف مطالعات زيست محيطي مي‌توان به توسعه پايدار، حفظ منطقه حفاظت شده ارسباران، رعايت ضوابط زيست محيطي محلي و بين‌المللي، حفظ محيط زيست با كاهش و كنترل آلودگي‌هاي احتمالي و استقرار مديريت محيطي (EMS) براساس استاندارد ايزو 14000 اشاره كرد.
