مجله فانوس توانمندسازی جوانان از طریق رسانه
مطالب مرتبط
ارسالی: ملکه سخی
- شناخت زندگی مارها می دانیم که حیات گیاهان و جانوران از خیلی جهات به یکدیگر وابسته است و به همین سبب بصورت مجموعه ها ئی با هم زندگی می کنند. محل استقرار این مجموعه ها زیستگاه آن جانوران یا گیاهان است. زیستگاه جائی است که در آن یک گیاه یا جانور از شرایط لازم یعنی آب و هوا و غذا و پناهگاه مناسب برای ادامه زندگی برخوردار است. ممکن است این زیستگاه بزرگ یا کوچک باشد . زیستگاه مار هم از این قاعده مستثنی نیست. با مطالعه طرز زندگی مارها و شناخت نوع آب و هوا و شرایط اقلیمی هر منطقه در فصول مختلف سال. می توان حدس زد که چه نوع مارهایی در مناطق مختلف زندگی می کنند. مارها را از نظر محل زندگی به دو دسته زمینی و دریائی تقسیم می کنند. مارهای زمینی اغلب در بیابانها , دشتها ,کوهستانها , و لای بوته ها , زیر تخته سنگها و داخل حفره ها و یا روی درختها و گاهی در باطلاقها یا در آب رودخانه ها زندگی می کنند. اما مارهای دریائی در محیطی جز آب دریاها قادر به ادامه زندگی نیستند. البته بعضی از انواع مارهای دریائی گاهی در سواحل صخره ای به خشکی می آیند ولی از ساحل زیاد دور نمی شوند. و مجدادا به دریا مراجعت می نمایند. فشردگی و پهنی دم یکی از مشخصات مارهای دریائی است. مارهای زمینی اغلب جاهای آرام و ساکت را برای زندگی انتخاب می کنند. در فصل بهار و تابستان که دوران فعالیت و جنبش آنها است به شکار می پردازند .و در فصل زمستان سستی و رخوت پیدا می کنند و به اصطلاح به خواب زمستانی می روند که این یکی از مختصات حیوانات خونسرد است و بخصوص در مناطق معتدل. پوست اندازی یکی دیگر از شرایط و عوامل ادامه زندگی مارها است که در اثر آن نشاط و سلامت خود را حفظ می کنند. ضمنا پوست اندازی با نحوه تغذیه و رشد مار ارتباط دارد. تعیین سن مارها بعلت رشد سریع وکوتاهی دوران نوزادیشان مقدور نیست. در این کار غالبا رنگ , جثه, طول و سایر مشخصات مارها نیز کمکی نمی کند. بنظر می رسد که مارها از یک عمر طولانی بهره دارند, برخی از مولفان دوران عمر آنها را ۱۲ تا ۴۰ سال گزارش کرده اند. البته این رقم بر مبنای مطالعه روی مارهائی که در باغ وحش نگهداری می شود به دست آمده است. از شکل ظاهری دم تا حدی می توان جنس مار را تعیین کرد. مارها که دمشان بتدریج باریک می شود ماده و آنهائی که دمشان دفعتا باریک می شود نر هستند. البته با بازرسی آنان یا مخرج مار و مشاهده آلت تناسلی این تشخیص تکمیل می گردد. ● رفتار مارها مارها , مناطق آرام و ساکت را برای زندگی ترجیح می دهند. حرکت مارهای سمی معمولا بطئی است . در حالی که مارهای نیمه سمی مانند مارهای غیر سمی سریع و چابک هستند. نوعی مار وجود دارد که در موقع احساس خطر سر خود را بالا نگه می دارد و با تغییر دادن شکل یا حالت عظلات ناحیه گردن وپهن کردن آن شکل کفچه را می کیرند و به همین دلیل به کفچه مار و کبرا موسوم است. در حالی که نوع دیگر کبرا که در جنوب ایران است با جهشهای کوتاه و صدای مخصوص خود جلب توجه می کند. مار شاخدار با داشتن دو زائده شاخی در قسمت فوقانی چشم مشخص است . مار جعفری علامت صلیبی شکل سفید رنگ در سطح فوقانی سر دارد و ماند مار شاخدار از پهلو حرکت می کند. معمولا مارها به طور مارپیچ حرکت می کنند. مارها با کمک عظلات قوی ستون فقرات و ماهیچه های بین دنده ها قادرند انتهای آزاد دنده ها را به حرکت درآورند و عمل خزیدن را انجام دهند. بعضی مارها هوای فشرده و ذخیره شده در ششهایشان را با صدای خاصی خارج می کنند که موجب توجه می شود. البته این صدا در انواع مختلف آنها متفاوت است. گاهی مارها با ایجاد صدا بر اثر مالش پولکها به یکدیگر مانند مار جعفری و یا به حرکت در آوردن سریع زائده غضروفی دم در افعی قفقازی و یا طلحه مار به تقلید از مار کبری تا حدودی گردن خود را پهن می کنند یا آلو سر به نام بویگا حالت حمله مار جعفری را بخود می گیرند. بعضی از مارهای غیر سمی هم با کشیدن نفیر ادای افعی ها را در می آورند. انواعی از مارها مثل مار آبی هنگام ترس و برای دور کردن دشمن ترشحات بد بویی از غده های واقع در ناحیه آنال یا مخرج خارج می کند. مارها دارای قدرت تشخیص مکان مناسب برای زندگی هستند و از محل مسکونی خود چندان دورنمی شوند. ولی اگر شرایط محیط زیست آنها تغییری نامناسب داشته باشد, به مکان مناسب تری مهاجرت می کنند. مارها انگیزه مسکن گزینی دارند و تغییر مکان اجباری آنها تا مدتها موجب اختلال در پوست اندازی , تولید مثل و حتی تغذیه آنها می شود. اعتصاب غذا در برخی از مارها که از محیط طبیعی خود جدا شده و در شرایط نامناسب نگه داری می شوند مشاهده می گردد. این اعتصاب غذا اغلب تا مرحله مرگ ادامه می یابد. مارها زندگی انفرادی دارند , تجمع برخی از آنها هم که در محل معینی به طور گروهی دیده می شوند, نتیجه رفتار اجتماعی نیست و این گردهمایی تنها به علت وجود محیط زیست مساعد در مکان ویژه ای است. این جانوران در شرایط اسارت نیزکه برای آنها محیطی غیر طبیعی است بمنظور فرار از نور مستقیم بر روی هم انباشته می شوند. گاهی نگهداری از تخم و نوزادان در بین مارها دیده می شود, ولی نوزادان را در تغذیه کمک نمی کنند. مارها جز درفصول سرد که صبح ها برای آفتاب گرفتن در مقابل اشعه خورشید قرارمی گیرند, از نور مستقیم گریزان اند و به مکانهای نیمه تاریک و عاری ازنور شدید پناه می برند. مارهائی وجود دارند که فقط شبها برای شکار و تغذیه از پناهگاه خود خارج می شوندخلاف بعضی دیگر که در ساعات معین از روز عمل تغذیه را انجام می دهند. مارها معمولا شناگران ماهری هستند و می توانند مدت نسبتا زیادی در زیر آب بمانند. این خصوصیت گاهی موجب اشتباه آنها با مار آبی می شود. مارهای مناطق گرمسیر غالبا بدن خود را زیر ماسه ها پنهان و سر خود را بیرون نگه می دارند و به این ترتیب باعث گمراهی شکار می شوند مانند کک مار. گاهی بعضی مارها در بیابانها طوری سر خود را بلند و بی حرکت نگاه می دارند که پرندگان و حشرات آنها را چوب یا شاخه ای از درخت می پندارند و و از این راه مارها طعمه خود را شکار می کنند. قدرت پرش یا جهش مار معمولا یک سوم طول آن است چنانچه این پرش در جریان باد شدید یا از نقطه مرتفعی انجام شود ممکن است به چند متر برسد. مارها اصولا با اشخاص انس یا آشنائی پیدا نمی کنند و هر وقت احساس ترس کنند, حمله می کند. برخی از انواع مارها معمولا حالت غیر طبیعی دارند یا عصبانی هستند و از این رو بی جهت و بدون هدف مشخص طرف مقابل را مورد حمله قرار می دهند. گاهی مشاهده شده که بعضی افراد چنان بر اعصاب خود مسلط هستند که خطرناکترین ما را بدون ترس و حشت از زمین بنحوی بلند می کنند که مار کوچکترین احساس ناراحتی نمی کند و هیچ خطری را باعث نمی شود. دردر هر حال مطالعه طرز رفتار و زندگی مارها و برسی دقیق آنها, هم لذت بخش است و هم از لحاظ پیشگیری عواقب گزش بسیار ثمر بخش. شایعترین نقاط بدن که توسط مارها مورد گزش قرار میگیرند، دستها و پاها هستند. بر حسب گونه مار، علایم و نشانههای بالینی مارگزیدگی متفاوت است. حجم مار، سن مار، مقدار تزریق سم، قدرت کشندگی سم، محل تزریق سم در بدن و فاکتورهای متفاوت دیگر در بروز تظاهرات بالینی مارگزیدگی مؤثرند. با توجه به این عوامل بسیاری از افرادی که توسط مارهای سمی گزیده میشوند دچار مسمومیت خفیف شده و تظاهرات بالینی قابل توجهی از خود نشان نمیدهند. لازم به ذکر است که بسیاری از تظاهرات بالینی مارگزیدگی ارتباطی به آثار اختصاصی سم تزریق شده توسط مار ندارد. به طوری که تهاجم مار و فروشدن دندانها در بدن، باعث ترس و وحشت فرد مارگزیده خواهد شد و علاوه بر آن انجام بعضی از اقدامات و کمکهای اولیه ممکن است باعث تپش قلب، لرزش، برافروختگی، تعریق، احساس سنگینی، درد قفسه سینه، نفس زدن، گیجی، غش، گرفتگی و بی حسی دست و پا، بی حالی و کرختی شود، یا به عنوان مثال بستن محکم عضو مورد گزش توسط بند و غیره میتواند باعث تورم و تغییر رنگ عضو شود. مصرف بعضی داروهای سنتی نیز میتواند باعث تهوع و استفراغ شود. به طور کلی، آثار مسمومیت با سم مار شامل: ۱) آثار موضعی مانند: تورم، التهاب، سیاه شدن موضع گزیده شده، تاول و… ۲) آثار عمومی مانند: تهوع، استفراغ، سر درد، فلج اعصاب، اختلالات خونی، فلج تنفس، مشکلات عضلانی، قلبی، کلیوی، و غیره است. این علایم معمولا در ظرف مدت چند دقیقه تا چند ساعت و روز اتفاق میافتد . ولی گاهی ممکن است به علت واکنشهای حساسیتی نسبت به سم مار در طی مدت زمان کوتاهی اختلال هشیاری، استفراغ، دردهای شکمی، و خس خس سینه بروز کند.
