مجله فانوس توانمندسازی جوانان از طریق رسانه
مطالب مرتبط
ارسالی آسیه
موها در خدمت هيچ هدف بيولوژيك خاص و مهمى نيستند. حتى گرم كردن، پوشاندن بدن و مقابله با تابش مستقيم نور خورشيد را نيز برعهده ندارند. ولى نقش عظيمى را كه موها در روان انسان بازى مى كنند، نمى توان ناديده گرفت. از زمان هاى بسيار قديم، موها همواره نماد قدرت و زيبايى بوده اند..
هنگامى كه به معشوق خود مى نگريم، ناخودآگاه به دنبال نشانه هاى سلامتى شخصى وى هستيم، چه هر چه سالم تر باشد فرزندان سالم ترى از او خواهيم داشت. سر پرمو، در مرد و زن، نشانه قابل اعتمادى از قدرت بدنى و تغذيه خوب است و از دريچه تكاملى، جفتى بهتر. از اين رو عجيب نيست زمانى كه موها شروع به ريزش مى كنند، خود مى تواند حاكى از خسارتى باشد. به طور معمول موها در مردان در دهه هاى ۲۰ و ۳۰ زندگى شروع به ريزش مى كنند. ۱۲ درصد مردان بيشتر موهاى شان را پيش از سى امين سالروز تولد خويش از دست مى دهند. تا سن ۵۰ سالگى، بيش از نيمى از مردان ديگر دچار طاسى در نقاط معينى شده و خط موهاى پيشانى شان عقب نشينى كرده است.
رشد موهاى سر تا زمانى كه ضربه اى از تستوسترون وارد نشده، ادامه مى يابد. مردان به خوبى معنى اثر تستوسترون را مى فهمند: ريش صورت، عضلات دوسر بازو و استخوان چانه مردان كاملاً از اين هورمون تاثير مى پذيرند. از همه آثار ناشى از تستوسترون بر موها در مردان، طاسى وسط سر كه در نور آفتاب برق مى زند، كمتر مورد علاقه آنها است. در سال هاى دهه ،۱۹۴۰ آناتوميست جيمز هميلتون، رابطه بين تزريق تستوسترون در مردان خواجه و رشد موها را به اثبات رساند. سپس مطالعات نشان دادند كه مقصر اصلى ريزش موى سر در مردان، نه خود تستوسترون بلكه يكى از فرآورده هاى جنبى آن است به نام DHT (كه به دليلى ناشناخته، تنها بر موهاى كف سر و نه مثلاً پشت موثر است). جالب اينكه ناحيه طاس عملاً فاقد مو نيست، بلكه به جاى موهاى بلند و محكم سابق اكنون موهاى كرك مانندى از فوليكول هايى مينياتورى بيرون زده اند.
اداره غذا و دارو تاكنون دو شيوه درمان را براى طاسى و ريزش مو پذيرفته است. مينوكسيديل (Rogaine) از سال ۱۹۸۸ به عنوان درمانى براى طاسى پذيرفته شد و در ابتدا نيز بسيار موثر است. ولى پس از يك گام بلند در آغاز موهاى قديم ديگر وارد مرحله استراحت نشده، به سرعت شروع به ريزش مى كنند و موهاى جديدتر نيز از توقف باز مى مانند. به علاوه به گفته دكتر جورج كوتسارليس دانشيار بيمارى هاى پوست و مو در دانشكده پزشكى دانشگاه پنسيلوانيا، از نحوه اثر آن نيز كسى چيزى نمى داند. در سال ۱۹۹۷ اداره غذا و دارو فيناسترايد (Propecia) را براى درمان ريزش موهاى سر پذيرفت. مكانيسم اثر اين دارو، توقف تشكيل DHT در پوست سر و مانع شدن از اثر تستوسترون در نازك كردن ساقه موها است. مطالعات نشان داده اند كه روگن با قدرت اثر زياد (مينوكسيديل ۵ درصد) ساقه موها را ضخيم تر كرده و در ۶۰ درصد مردان پس از گذشت يك سال حتى موجب رشد مجدد موها مى شود. پروپشيا در ۹۰ درصد مردان رشد موها را براى مدت پنج سال متوقف مى سازد. در نتيجه به طور متوسط شاهد ۱۴درصد افزايش موهاى سر خواهيم بود. ولى، محدوديت هايى براى مصرف هر دو دارو وجود دارند و به علاوه اين رقم ۱۴درصد براى كسى كه بيشتر موهاى سرش ريخته كفايت نمى كند. در واقع بيشترين كارى كه از اين دو دارو برمى آيد، حفظ موهاى فعلى است و در رابطه با مينياتورى شدن فوليكول ها كارى از دست شان برنمى آيد.
اما اكنون كه دانشمندان اندك اندك سر از مكانيسم هاى حاكم بر چرخه رشد و ريزش موها درمى آورند، در انديشه توليد داروهاى جديدى هستند، كه همان كارى را كه از آنها مى خواهيم انجام دهند يعنى رشد مجدد موها.
احتمالاً دلگرم كننده ترين بخش اين داستان، كشف نقش ژنى در رشد موها است. معلوم شده كه اين ژن- به نام sonic hedgehog (كه در واقع نامش را از بازى ويديويى سگا گرفته)- براى رشد اعضاى جنين نقشى حياتى بر عهده دارد. و در افراد بزرگسال يكى از معدود اعضايى كه براى ادامه رشد متكى به آن هستند، مو است. هم اكنون شركت بيوتكنولوژى كوريس واقع در كمبريج ماساچوست در حال توليد دارويى بر اساس ژن مزبور است. شركت مذكور مولكول كوچكى توليد كرده، كه مى تواند برخى آثار ژن فوق را تقليد كرده و با نفوذ به پوست مستقيماً در داخل فوليكول جاى گيرد. سال گذشته شركت كوريس يافته هايش را در نشست آكادمى بيمارى هاى پوست و مو در ايالات متحده عرضه نمود و نشان داد كه مولكول مذكور مى تواند موجب فعال شدن فوليكول هاى مو شود. پژوهشگران نخست موهاى تن موش ها را تراشيدند. سپس، محل را با داروى مورد نظر ماساژ دادند. موهاى آن قسمت از پوست موش، به سرعت رشد نمود و پوشش ضخيمى از مو به وجود آورد. سپتامبر گذشته، كوريس به اتفاق شركت دارويى Procter & Gamble شروع به توليد داروى مشابهى براى انسان كردند.
گرچه مصرف خوراكى يا تزريقى چنين دارويى ممكن است موجب نقص هاى تكاملى در جنين شود، ولى پژوهشگران اميدوارند، ماليدن آن به پوست سر چنين مشكلاتى را به بار نياورد. تا آن زمان اميد دانشمندان به اين بود كه بتوانند فوليكول ها را به نواحى بدون موى سر بكشانند.
زمانى كاشت مو، عمل جراحى پيش پا افتاده اى به شمار مى رفت كه برخى افراد غيرحرفه اى نيز به اين كار مبادرت مى ورزيدند. امروز اين عمل به صورت اقدام جراحى ماهرانه اى درآمده كه بسيار از آنچه كه در دهه ۸۰ انجام مى شد، فاصله دارد. جراحان نوار باريكى از پوست و مو را، كه در نتيجه تاثيرات ناشى از DHT دچار ريزش نشده، (معمولاً در ناحيه پشت سر) برداشته و با تشريح آن در زير ميكروسكوپ فوليكول هايى را كه يكى دو رشته مو به آنها چسبيده برداشته و (با ايجاد برش هايى در پوست سر داوطلبان) در محل هاى برش جاگذارى مى كنند. به طور كلى، جراح در هر جلسه مى تواند بين يك تا چند هزار مو را جابه جا كند. معمولاً تمام هم و غم بيمار و پزشك در اين شيوه درمان، بازسازى خط رويش مو و پوشاندن هر چه بيشتر نقاط دچار طاسى است، طورى كه تا حد امكان طبيعى به نظر رسد. در گذشته، كاملاً آشكار بود كه شخص اقدام به كاشت مو كرده، ولى امروزه تلاش مى شود نتايج بهترى حاصل شود. طبيعى است كه بهترين نتيجه اى كه مى توان انتظار داشت، اين است كه از ظاهر بيمار چيزى آشكار نشود.
ولى جراحان قادر به ايجاد موهاى جديد نيستند. تنها كارى كه از دست شان برمى آيد جابه جا كردن موها و گاهى قرار دادن آنها با زاويه اى با كف سر است، طورى كه بتواند فاصله كمى از خود را نيز بپوشاند.
• تحريك رشد سلول ها
در سال ،۱۹۹۹ كولين جودا از دانشگاه دورهام در انگلستان با گزارش نتايج حاصل از كاشت سلول هاى كليدى فوليكول هاى پوست سر خود – به نام سلول هاى پاپيلا- در بازوى همسرش، جامعه علمى را شگفت زده نمود. طولى نكشيد كه چهار موى جديد جوانه زدند. هدف اصلى جودا از اين آزمون علمى اين بود كه نشان دهد اولاً بدن انسان فوليكول هاى پيوندزده شده را (مانند پيوند قلب) رد نمى كند. ثانياً سلول هاى پاپيلا مى توانند در محيط پوست ميزبان زندگى نوينى را آغاز كرده، فوليكول هاى كاملاً جديدى به وجود آورند. تعداد اين سلول ها نيز مانند خود فوليكول هاى پوست سر بسيار ناچيز است. ولى روياى جودا اين بود كه با كشت و تكثير اين سلول ها در محيط آزمايشگاه و سپس پيوند آنها، پوست ميزبان را تحريك به توليد فوليكول هاى فراوان و موهاى جديد كند. تا همين اواخر كسى نمى دانست چگونه اين رويا را بدل به واقعيت سازد. تكثير سلول هاى پاپيلا در آزمايشگاه، البته ممكن است، ولى اين سلول تمام توانايى خويش در تحريك توليد و رشد فوليكول هاى جديد مو را از دست مى داد.
اما دكتر كن واشنيك، معاون اجرايى انستيتوى پژوهشى آدرانز، واقع در آتلانتاى فيلادلفيا مى گويد، كليد كار «يافتن ۱۱ گياه و ادويه سرى است، كه به سلول ها امكان تكثير در عين حفظ توانايى رشد موها را مى دهند.» در حال حاضر اين موسسه به اتفاق شركت اينترسايتكس (متخصص در بيوتكنولوژى، واقع در منچستر انگلستان) روى چنين دارويى كار مى كنند. نيك هيگينز، مدير اجرايى اينترسايتكس، مى گويد اين روزها دانشمندان مى توانند اين سلول ها را تا هزار برابر تكثير كنند. تكثير سلول ها در محيط آزمايشگاه در ظروف پترى و با استفاده از پوستى است كه جراحان زيبايى در اختيارشان قرار مى دهند. سلول هاى مذكور در اين محيط مصنوعى به خوبى رشد و تكثير يافته و موهايى زيبا به رنگ هاى تيره واقعى (سياه و قهوه اى)، از همان نوعى كه به طور طبيعى در پوست سر مى رويند، ايجاد مى كنند. از سوى ديگر پيوند فوليكول هاى جديد مو به پوست سر افراد داوطلب در جريان است. سال گذشته بيشتر تجربيات و آزمايشات با هدف سالم و بى خطر بودن اين عمل صورت گرفتند. سير كار بدين صورت بود، كه نخست فوليكول هاى مو از پس سر سه مرد طاس برداشته شدند، سپس سلول هاى پاپيلاى مو در زير ميكروسكوپ جدا و در ظروف آزمايشگاهى كشت داده شدند. آنگاه سلول هاى جديد به دست آمده در آزمايشگاه مجدداً به پوست كف سر همان افراد (درست كمى در زير سطح پوست) پيوند زده شدند. اين كار در حدود ۱۰۰ بار در ناحيه اى به وسعت نيم اينچ مربع صورت گرفت. دكتر هيگينز مى گويد: «از هر هفت مورد پيوند، ما از پنج مورد آن نتيجه گرفتيم.»
