راه آهن بافق – مشهد

اهداف طرح وآثارآن درحمل ونقل بین المللی 

    برقراری ارتباط نزدیک تر بین کشورهای آسیای میانه و خلیج فارس از مسیر سرخس – مشهد و بافق – بندرعباس با کاهش ۸۰۰ کیلومتر طول مسیر و تقلیل زمان سیر قطارها و هزینه حمل و نقل کالاهای ترانزیت و جذب هر چه بیشتر بارهای بین المللی به سمت این محور و افزایش سهم ترانزیت و درآمد ارزی کشور از حمل و نقل بین المللی کالا .

     برقراری ارتباط بین مراکز تولید و معادن غنی و بزرگ سنگ آهن چادرملو ، ذغال پرواده
( طبس ) ، سنگ آهن سنگان و سه چاهون با کارخانجات تولید فولاد اصفهان و بندرعباس و خراسان و امکان بهره گیری بهتر از ذخایر زیر زمینی فوق به لحاظ کاهش هزینه حمل و نقل که پیش بینی می شود جمعاً حدود ۱۰ میلیون تن در سال از این معادن مواد خام به کارخانجات تولید فولاد حمل شود .

     امکان ارتباط ریلی مستقیم و کوتاهتر بین استان های هرمزگان ، کرمان ، یزد و تا حدودی اصفهان به استان زیارتی خراسان به منظور جابجایی بارهای داخلی استان ها و به ویژه مسافرین با اهداف زیارتی و سیاحتی و تجاری به میزان ۱ تا ۲ میلیون نفر در سال .

            جایگاه جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه و وجود دو آبراه بین المللی خلیج فارس و دریای عمان درجنوب و دریای مازندران در شمال کشورمان که امکان دسترسی کوتاه تر و سریع تر را درانجام مبادلات صنعتی و تجاری و ترانزیت بار و مسافرین بین کشورهای واقع درحاشیه دریای مازندران و بازارهای بین المللی از جمله کشورهای ساحلی خلیج فارس فراهم ساخته است . از نظر جغرافیای سیاسی و منطقه ای ( ژئو پولیتیکی ) موقعیت خاص و استثنائی درعرصه راههای زمینی بویژه راه آهن در بخش مبادلات صنعتی و تجاری و ترانزیتی بوجود آورده است .

   میزان عملکرد ترانزیتی کل کشور در سال ۱۳۸۱  مقدار۸/۴ میلیون تن ( ۵/۳) میلیون تن کالای حمل شده به اضافه ۳/۱  میلیون تن سو آپ ) بوده است و نقش موثر بندرعباس با حدود  45٪ و سرحس با حدود ۲۰٪ بار ترانزیتی غیر ( سوآپ ) که در دو سر این مسیر ( بافق – مشهد )واقع شده اند اهمیت این مسیر را مشخص می کند  . بر این اساس جذب یک میلیون تن بار ترانزیت در سال اول بهره برداری و بین سه تا پنج میلیون تن در سال های بعدی قابل پیش بینی می باشد .

( لازم به ذکر است کریدور سرخس – بندرعباس با  76 ٪  از کل ترانزیت ریلی فعال ترین کریدور ریلی کشور در سال  1382 بوده است ) .

۱- حمل بارهای صنایع و کارخانجات عمده

         فعالیت های اصلی اهالی استان های خراسان رضوی و جنوبی ( با مساحتی حدود ۱۹٪  از مساحت کل کشور و جمعیتی معادل ۵/۶ میلیون نفر ) و شهرهای مسیر این پروژه ، کشاورزی  است لذا صنایع مهم این منطقه بطور عمده صنایع تبدیلی و تکمیلی ، مواد غذایی و بافندگی است و علاوه بر آنها صنایع سیمان و تهیه مصالح ساختمانی و سرامیک نیز وجود دارد که در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد . در سال شروع بهره برداری از راه آهن بافق – مشهد ( ۱۳۸۴ ) ، حدود ۱۰ میلیون تن بار حمل می شود ، که با توجه به فاصله حمل از مبداء تا مقصد ۲/۴ میلیارد تن – کیلومتر برآورد شده است .

   بخشی از این بار از معادن سنگان ، پرواده و سه چاهون به مقاصد ذوب آهن نیشابور ، اصفهان ، بندرعباس و بقیه شامل بارهای داخلی و همچنین بار ترانزیتی است که از بندرعباس به سرخس و بالعکس حمل می شود .

   لازم به ذکر است میزان کالای حمل شده از استان خراسان به سایر استان های کشور از
5/9 میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۴۸/۱۵ میلیون تن در سال ۱۳۸۲ افزایش یافته است که
با احداث و بهره بردای از مسیر مذکور می توان بخش قابل توجهی از بارهای مذکور
( حدود ۲۰٪ ) را نیز در سیستم حمل و نقل ریلی جذب و جابجا نمود .

۲- جابجایی مسافر

    از آنجائیکه شهر مقدس مشهد مرکزی زیارتی و توریستی می باشد و مسافرین ( زوار ) از
استان های جنوبی کشور مانند یزد و کرمان و هرمزگان با احداث این خط برای زیارت و
امور تجاری جذب راه آهن خواهند شد پیش بینی می شود حد اقل ۵/۱ میلیون نفر در سال ( میزان جذب مسافر در راه آهن معادل ۱۰٪ مسافر داخل استان و ۲۰٪ مجموع مسافرین استان های جنوب کشور ) از راه آهن بافق – مشهد استفاده نمایند که نفر کیلومتر آن در مرحله اول برابر ۵/۱ میلیارد نفرکیلومتر و در مرحله نهایی ۵/۲ میلیارد نفر کیلومتر خواهد بود .

 هزینه ومدت زمان اجرای طرح وویژگیهای مهم آن

      عملیات اجرایی مسیر اصلی این طرح عظیم عملاً به صورت موثر از سال  1380  آغاز و
در پایان سال ۱۳۸۳ ( طی کمتر از چهار سال ) آماده بهره برداری شده است .

   کل هزینه های طرح درموافقت نامه ۴۰۰۰ میلیارد ریال پیش بینی شده که با توجه به
بهره برداری از مسیر اصلی طرح در انتهای سال ۱۳۸۳ ، برای تکمیل سیستم های علائم الکتریکی در برخی ایستگاههای مسیر و تکمیل انشعابات معادن الباقی اعتبارات طرح به مبلغ حدود۱۰۰۰ میلیارد ریال نیز در سال ۱۳۸۴ پیش بینی شده که در نیمه اول سال به اتمام خواهد رسید .

ویژگی های مهم اجرای طرح به شرح زیر می باشد :

– تاکید سازمان های بین المللی و منطقه ای نظیر UIC – اسکاپ – اکو بر اهمیت آن .

– سرعت اجرای طرح در تاریخ عملیات اجرایی ایران بی نظیر و در سطح جهان نیز به گواهی مجامع بین المللی کم نظیر است .

– کلیه عملیات طراحی و ساخت توسط مشاوران و پیمانکاران داخلی انجام شده است .

     کاهش فاصله و زمان حمل و نقل ترانزیت ( ترانزیت تایم ) درمسیر سرخس – بندر عباس از ۲۴۳۱ کیلومتر به ۱۶۱۷ کیلومتر و مدت ترانزیت از ۶ روز به ۴ روز .

   کاهش هزینه های حمل :  کاهش ۸۰۰ کیلومتر از طول مسیر موجب کاهش هزینه حمل به میزان ۱۵ تا ۲۰ درصد خواهد بود که این کاهش زمان و هزینه درنهایت افزایش تناژ و رشد درآمد ارزی را به دنبال خواهد داشت .

   با توجه به مراتب فوق افزایش های زیر در فاز اول برای حمل و نقل های ترانزیتی قابل پیش بینی می باشد .

– حدود ۳۰ درصد رشد در میزان حمل پنبه ( متوسط حمل فعلی در سال ۳۵۰ هزار تن )

– حدود۵۰ درصد رشد در میزان حمل موادسوختی (متوسط حمل فعلی درسال ۴۵۰هزارتن )

– حدود ۲۰ درصد رشد در میزان حمل کانتینری ( متوسط حمل فعلی در سال  3500  TEU  )

– حدود ۲۰ درصد رشد در میزان حمل سایر کالاها ( متوسط حمل فعلی در سال ۱۵۰ هزار تن)

علاوه بر موارد فوق ، این طرح به لحاظ شاخه ارتباطی از تربت حیدریه به سنگان در مرز افغانستان درادامه تا هرات درخاک افغانستان ، اولین خط آهنی خواهد بود که درخاک افغانستان احداث می شود و امکان ارتباط مستقیم ریلی آن کشور با جمهوری اسلامی ایران و همچنین ارتباط ریلی با سایر کشورها را از طریق شبکه ریلی کشورمان فراهم می آورد  .

جداول مقایسه ای اختلاف مسافت شبکه داخلی وکشورهای آسیای میانه

 جدول مقایسه اختلاف مساحت برخی مبادی و مقاصد بار از جنوب کشور به مشهد( در مسیر جدید و قدیم )

جدول بار معادن مسیر

مسیر جدید الاحداث بافق – مشهد نزدیک ترین مسیر دسترسی کشورهای ازبکستان ، ترکمنستان ، قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان به آبهای آزاد می باشد که نسبت به مسیر قبلی ۸۰۰ کیلومتر نزدیک شده است .

   کاهش فاصله ۸۰۰ کیلومتری در این مسیر از منظر اقتصاد حمل و نقل و صرفه جویی ایجاد شده در هزینه و زمان ، زمینه ساز جذب بار و مسافر بیشتر خواهد شد .

فاصله مراکز کشورهای آسیای میانه و روسیه به آبهای آزاد از مسیر جدید

جدول میزان صادرات وواردات باکشورهای آسیای میانه

       با توجه به میزان صادرات و واردات حدود ۴۸/۵ میلیون تن کالا بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای CIS  در سال ۱۳۸۱ می توان سهمی نیز از این جهت برای مسیر مورد بحث درنظرگرفت . 

صادرات و واردات به مقاصد مختلف از مبداء کشورهای CIS در سال ۱۳۸۱