مجله فانوس توانمندسازی جوانان از طریق رسانه
مطالب مرتبط
ارسالی: سعدیه
شاید بتوان ایجاد پوشش گیاهی را مهمترین بخش برنامه های بهسازی اراضی دانست که به منظور کاهش خطرات سیلاب اجرا می گردد. ایجاد جنگل های مصنوعی برای کنترل هرز آب و جلوگیری از فرسایش خاک ایده ال به نظر می رسد. اما چنانچه کاملی از گیاهان چمنی یا بوته های در سطح خاک ایجاد گردد، می توان تاثیر مشابهی در حفاظت از خاک داشته باشد ولی تجدید حیات جنگل از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا این امر خود مانعی در راه بهره برداری مکرر از محصولات جنگلی، چرای دام و سایر موارد می باشد. در حالیکه هزینه ی نگهداری و حفاظت از انواع دیگر پوشش های نباتی معمولا گران و استفاده ی مکرر و زیاد از این منابع ممکن است باعث نابودی بیشتر وضعیت هیدرولوژی منطقه می گردد.
برخی از متخصصین هیدرولوژی جنگل معتقدندکه سیلاب در اراضی جنگلی تولید نمی شود و می تواند گفت عدم وجود گیاه و نبات در سطح خاک و انتقال رسوب را آسان تر می سازد. البته دبی حداکثر شاخه ی اصلی رودخانه سبب ایجاد خسارت می گردد. ولی نمی توان گفت که دبی حداکثر در نقاط سر آب یک رودخانه عامل به وجود آورنده ی دبی حداکثر در مناطق پایاب می باشد ، بلکه این دبی نتیجه ی تجمع حجمی کلیه ی هرز آب مستقیمی است که از نقاط مختلف سراب تخلیه می شود . این هرز آبها پس از تجمع در مجرای اصلی رودخانه تخلیه گردیده و به صورت جریان مواج شدیدی به مناطق پایاب سرازیر می گردند.
پوشش جنگلی دارای سه نقش مهم زیر است :
الف) پوششی سبب تثبیت خاک می گردد.
فرسایشی که بعضی مواقع پس از برش جنگل و استفاده از اراضی حاصله تولید می گردد ، نقش اصلی جنگل ها را در سیلاب دهی نشان می دهد . ورود رسوبات مناطق سراب بدون آبراهه های اصلی و ته نشین شدن بعدی آن علاوه بر اینکه سبب افزایش سطح سیلابی در مجاری می گردد و در مراحل نهایی نشست گل ولای در نهرها ، مناطق سیل گیر ، مخازن و حتی خود مجاری و آبراهه ها ،خساراتی را سبب می گردد . در بعضی مناطق که دارای شیبها ی تندی هستند ، ریشه ی درختان و درخت های جنگلی با حفظ و نگهداری خاک از ایجاد فرسایش توده ای در دوره های بارش و پس از بروز آتش سوزی های شدید جلوگیری می کند.
ب) پوشش جنگلی ذخیره ی رطوبت خاک را افزایش می دهند.
چون تبخیر و تعرق پوشش جنگلی از سایر جوامع گیاهی بیشتر است ، از اینرو در فصول تابستان و پائیز خاک ها ی جنگلی معمولا خشک هستند . حال اگر در این دوره ی بارانی سیل آسا ریزش کند قسمت اعظم هرز آب زیر سطحی تبدیل به نگهداشت ذخیره ای در خاک جنگلل می گردد. از یانرو حجم هرز آب مستقیم تولید شده در سطح جنگل کمتر بوده و دبی حداکثر سیلاب در مناطق پایاب کاهش می یابد . طبق مطالعات اخیر قطع یکسره ی پوشش انبوه جنگلی ، حجم جریان هرز آب را به مقدار 30% طی وقوع سیلاب های متوسط و به مقدار 15% طی بروز سیلاب های شدید افزایش داده است.
ج) پوش جنگلی حالت نفوذ پذیری مناسبی به خاک می دهد.
اراضی حاصله از تبدیل جنگل ها به طور اصولی تحت استفاده های کشاورز ی، چرای مفرط دام ، آتش سوزیهای مکرر و احداث جاده های بی مورد و تفرجگاه های غیر ضروری ، سبب کاهش سریع نفوذ آب در خاک و ارتقاء سیلاب های محلی و افزایش حجم هرز آب می گردد.به عبارت دیگر می توان گفت که کاهش یا متوقف شدن نفوذ پذیری خاک پس از قطع درختان جنگل تنها به سبب حذف درختان نمی باشد بلکه بیشتر به علت عملیات و اقداماتی است که متعاقب آن بر روی اراضی صورت می گیرد. برای اینکه پیک سیلاب در مناطق پایاب به شدت افزایش یابد ، لازم است نفوذ پذیری خاک در سطح وسیعی که مکن است صدها کیلومتر مربع را در برگیرد. همزمان و به طور موثر و شدیدی کاهش می یابد که البته این شرایط کمتر به وجود می آید. تولید سیلاب در مناطق باتلاقی اعم از جنگل و غیر جنگل به سرعت و با شدت صورت می گیرد زیرا ریزش باران سبب ارتقاء سطح ایستابی و قرار گرفتن آن در سطح کلی وسعت آبگیر می گردد و سپس آب بدون اینکه تحت تاثیر شیب نقاط پست قرار گیرد ، به سرعت وارد آبراهه گردیده و به نقاط پایاب منتقل می شود.
در مناطق جنگلی یا غیر جنگلی پر شیب که خاک کم عمقی ( 0.6 متر ویا کمتر) داشته و تحت بارندگی های شدید قرار می گیرند، هرز آب مستقیم نیز به سرعت تولید می گردد. بنابراین شکی وجود ندارد که جنگل سبب کاهش فرسایش خاک و تقلیل رسوب گذاری شده و از ایجاد خسارت مناطق پایاب می نماید.
خاک های جنگلی به دلیل نفوذ بسیارزیادی که نسبت به خاک ها ی معمولی دارند.(حدود 400 برابر) ، دارای قدرت ذخیره سازی آب هستند به طوری که این مقدار حدود 200 تا 500 متر مکعب در سال درهر هکتار اراضی جنگلی برآورد شده است.
نقش جنگل ها در بالا بردن کیفیت آب
جنگل ها به عنوان فیلتر های طبیعی نقش بسیار مهمی در بالا بردن کیفیت آب بر عهده دارند . آب ضمن عبور از لایه های مختلف خاک و پوشش گیاهی ، مواد شیمیایی خود را در خاک و گیاه جا گذاشته و تصفیه می شود. بر اساس یک تحقیق انجام شده در پنسیلوانیا ی امریکا ، در اثر رها کردن فاضلاب های شهری در یک جنگل به مدت 12 سال ، 95% جریان مذکور به صورت اب زیرزمینی قرار گرفت. لازم به ذکر است که از هر بارش در جنگل ، حدود 10% از آن به جریان سطحی موقت در جنگل به راه می افتند و 10% هم به صورت سفره ی آب موقت تحت الارضی نفوذ می کنند و حدود 15% به ذخایر آب زیرزمینی افزوده می گردد و در نهایت بخش اعظم آن (حدود 30%) صرف تغذیه آبی پوشش جنگل می شود.
