مجله فانوس توانمندسازی جوانان از طریق رسانه
مطالب مرتبط
ارسالی: ملکه سخی
خزندگان در جریان تکامل تاریخی خود به روش‌های گوناگونی حرکت می‌کرده‌اند و بیشتر انواع حرکتی که در سایر مهره‌داران دیده می‌شود در خزندگان نیز به کار می‌رفته است. امروزه خزندگان در دریاها یا آب‌های شیرین زندگی می‌کنند و برحسب زندگی درون آب شنا می‌کنند.
خزندگان در جریان تکامل تاریخی خود به روش‌های گوناگونی حرکت می‌کرده‌اند و بیشتر انواع حرکتی که در سایر مهره‌داران دیده می‌شود در خزندگان نیز به کار می‌رفته است. امروزه خزندگان در دریاها یا آب‌های شیرین زندگی می‌کنند و برحسب زندگی درون آب شنا می‌کنند. انواعی دیگر می‌توانند بر روی خشکی بدوند. برخی نیز درون خاک نقب می‌زنند. گروهی از خزندگان از درختان و صخره‌ها بالا می‌روند و یا حتی برخی دیگر از طریق سُریدن در هوا حرکت می‌کنند که شبیه پرواز کردن است.
خزندگان قدیمی نیز دارای حرکات متنوع بودند. پتروسورها که در دوران مزوزوئیک (دورانی از تاریخ زمین‌شناسی) زندگی می‌کردند دارای قدرت پرواز در هوا بودند. انواعی دیگر که ایکتیوسور نامیده می‌شوند و در دریاها زندگی می‌کردند دارای دست و پایی به شکل باله‌های ماهی بودند که به کمک آنها شنا می‌کردند. همچنین گروهی از خزندگان وجود داشتند به نام پلزیوسورها که دارای اندام‌های حرکتی پارو مانند برای شنا در دریاها بودند. بهترین نمونه از اندام‌های حرکتی در خزندگان امروزی در بیشتر مارمولک‌ها دیده می‌شود.
اغلب مارمولک‌ها دارای اعضاء حرکتی به صورت زوج که یک جفت در ناحیة سینه و یک جفت هم در ناحیة لگنی وجود دارد. معمولاً هر عضو حرکتی شامل دست‌ها و پاها دارای پنج انگشت است که هریک از آنها دارای ناخن و یا چنگال است. بسیاری از مارمولک‌ها قادر هستند تا با سرعت زیاد روی زمین بدوند. برخی از مارمولک‌ها نیز هستند در هنگام دویدن تنها از اندام‌های حرکتی عقبی خود استفاده می‌کنند. مانند دراگون استرالیایی که بر روی دو پا می‌دود. این نوع از مارمولک‌ها ناحیة پیشین بدن خود را از زمین بالا نگه می‌دارند و بر روی دو پای خود می‌دوند. از این نوع حرکت دوپایی در گروهی از دایناسورهای ابتدایی وجود داشت که پرندگان نیز از این گروه از خزندگان مشتق شده‌اند. بسیاری از مارمولک‌ها علاوه بر حرکت سریع بر روی زمین می‌توانند از سطوح عمودی نیز به آسانی بالا روند. وجود چنگال‌های تیز به آنها در بالا رفتن کمک می‌کنند. البته مارمولک‌هایی که بر روی تنة درختان و یا دیوارة صخره‌ها دیده می‌شوند دارای چنگال‌های تیز و تخصصی هستند. مارمولک‌هایی که در سطوح صاف صخره‌ها و بر روی سقف غارها و یا زیر صخره‌های برآمده حرکت می‌کنند پاهایی با انگشتان تغییر شکل یافته دارند که در زیر انگشتان بادکش‌ها و بالشتک‌های فراوان دیده می‌شود که به کمک آنها به سطوح صاف می‌چسبند. این ویژگی در مارمولک‌های خانگی به نام جکو نیز وجود دارد که به راحتی می‌توانند از شیشه‌های پنجره‌ها و بر روی سقف‌ها حرکت کنند. البته نوعی از مارمولک‌های خانگی از همان انواع جکو وجود دارد که انگشتان پاهای آنها دارای ناخن است و به کمک آنها می‌توانند بر روی دیوارهای صاف حرکت کنند. مارمولک‌ها یا سوسمارهای پرنده از جالب‌ترین مارمولک‌هایی هستند که در هندوستان و مالایا زندگی می‌کنند.
این مارمولک‌ها با نام علمی دراکو یا Draco هستند که پوست گستردة پرده مانند بزرگی دارند و از طریق بدن به طرف خارج کشیده شده است. اما به اندام‌های حرکتی متصل نیست. این اندام شبه بال به وسیله گسترش دنده‌ها نگهداری می‌شود و این نوع از مارمولک‌ها به کمک این نوع پوست می‌توانند مسافت‌های کوتاهی را در هوا پرواز کنند. آن هم از درختان بزرگ‌تری به درخت کوچک‌تر صورت می‌گیرد. معمولاً همه مارمولک‌ها دارای دو جفت اندام حرکتی شامل دست و پا نیستند و همة آنها دارای پنج انگشت در دست و پا نیستند. در بعضی از آنها ممکن است یک یا دو جفت از اندام‌های حرکتی وجود داشته باشد و یا برخی از آنها فاقد دست هستند و اغلب آنها را مارهای شیشه‌ای می‌نامند.
تیره‌ای از این مارمولک‌های بدون دست و پا به نام Anguidae وجود دارد که اینها خزندگانی هستند که در ظاهر شبیه به مار و فاقد اندام‌های حرکتی خارجی هستند. چنین انواعی از مارمولک‌ها اغلب در زیرزمین زندگی می‌کنند. دو گونه از خانواده Anguidae نیز در ایران در شمال کشور یافت می‌شود. تمساح‌ها یا کروکودیل‌ها قادر به حرکت بر روی زمین و نیز شنا در آب هستند. گرچه انگشتان بعضی از آنها پرده‌دار است اما جابجایی سریع جانور در آب توسط حرکت نوسانی بدن و دم صورت می‌گیرد.
از خزندگان کنونی لاک‌پشت‌های دریایی با زندگی در آب سازش بیشتری یافته‌اند. اندام‌های حرکتی لاک‌پشت‌های دریایی به صورت پاروهای شنا تغییر شکل یافته‌اند و چنگال‌های آنها نیز کوچک شده و یا از بین رفته‌اند. از طرف دیگر لاک‌پشت‌های خشکی‌زی دارای دست و پاهایی بسیار قوی هستند و جانور قادر است به کمک آنها بدن نسبتاً سنگین خود را حرکت دهد. لاک‌پشت مردابی می‌تواند در سطح آب شناور بماند یا اینکه در کف مرداب یا استخر جا به جا شود، احتمالاً این تغییر وزن بدن به کمک تغییر حجم هوای شش‌ها و افزایش یا کاهش مقدار آب موجود در کلوآک (حفره انتهایی روده‌ها) انجام می‌گیرد.
مارها فاقد اندام‌های حرکتی هستند و بنابراین به صورت خزیدن جا به جا می‌شوند. به طور کلی مارها به چهار طریق بر روی زمین می‌‌خزند که این چهار نوع حرکت به نام‌های موجی افقی، خطی مستقیم، مارپیچی و پیشروی از پهلو توصیف شده‌اند. ردپای ماری که با حرکت موجی افقی به جلو می‌رود به صورت خطی موجی است. زیرا بدن جانور در طول یک سری از امواج می‌لغزد و هر بخش از بدن از همان رد پا که بخش قبلی بر جای گذاشته است عبور می‌نماید. در این نوع حرکت ردپای جانور در خاک نرم یا ماسه به صورت میله‌ای نوک تیز که از بلندشدن یا فشرده شدن خاک یا ماسه به بالا و در جهت عکس محور حرکت به وجود آمده است برجای می‌ماند. در موقع پیشروی از طریق حرکت به خط مستقیم، محور بدن مستقیم است و جابجایی به وسیلة حرکات متناوب پلاک‌های شکمی و خود بدن انجام می‌گیرد. در این حالت حرکتی موجی، پلاک‌های پوستی شکم را بلند می‌کند و آنها را به جلو می‌راند و به زمین می‌چسباند. در دنبالة این عمل بدن ظاهراً تا اندازه‌ای به جلو می‌خزد تا آنکه دوباره در امتداد پلاک‌های پوستی شکم قرار گیرد. حرکت مارپیچی عبارت از جمع شدن و بازشدن متناوب بدن است. این نوع حرکت سریع‌تر از حرکت به خط مستقیم است و گاهی اوقات هنگامی که جانور به آرامی در تعقیب طعمه است از آن استفاده می‌کند.پیشروی یا حرکت از پهلو بیشتر در مارهای بیابانی به ویژه افعی‌ها دیده می‌شود.
مارهای زنگی، افعی‌های شاخدار ایرانی از پهلو حرکت می‌کنند. نوعی مار زنگی در آمریکای شمالی و نوعی افعی شاخدار در جنوب غربی ایران یافت می‌شود که نام علمی سراستس (Cerastes) را به علت همین شیوة حرکتی بر آنها گذاشته‌اند. این لغت لاتین به معنی پهلورو است. این حرکت اصولاً شامل یک سری حرکات مارپیچی پهلویی که در آن تنها نیرویی عمودی به کار برده می‌شود و در یک زمان تنها دو نقطه از بدن مار با زمین در تماس است. رد حرکت این نوع مارها با این شیوة حرکتی مانند یک سری علامات موازی، مورب شکل است.غیر از افعی‌های پهلورو، ممکن است که یک گونه مار از روش‌های ذکر شده بسته به شرایط و موقعیت‌های زیستی خود استفاده کند. ولی برخی از گونه‌ها تنها یک شیوة حرکتی دارند.
